Çökek Yaylası’ndaki Sel ve Dikkat Çekici Dört Unsur

18 Temmuz’u 19 Temmuz’a bağlayan gece, Hatay’ın Dörtyol ilçesinin Çökek yaylasında sel felaketi ile 6 ev yıkıldı, 5 vatandaşımız öldü, 12 de yaralı var. Amanos dağlarının bulunduğu çevredeki yağışlara anlamaya yönelik bölgenin özel klimatolojik koşulları meteoroloji camiası tarafından ne kadar enine boyuna ele alınmıştır? Bunu bilemeyeceğim ama o gece benim dikkatimi çeken belli başlı durumları yazayım dedim.

Oluşan yağışın orografik kökeni konusunda benim bir kuşkum yok. İrdelenmesi gereken şey, o gece metrekareye toplamda 121 kilogram düşen yağışın büyük bölümünün yaklaşık 2 saatlik bir süre içerisinde düştüğüdür. Bu noktada olayı sadece yamaç yağışı diyerek kestirip atmak da yetersiz kalıyor. Dikkat çekici birşeyler mutlaka olmalı diye düşünerek bölgeye ilişkin elimdeki sınırlı verileri inceledim ve duruma neden olabilecek dört neden unsur buldum.

Benim aşağıda dikkatlerinizi çekeceğim unsurların Çökek Yaylası’ndaki aşırı yağışa doğrudan etkisi olup olmadığı elbette ki tartışmaya açıktır. Şimdi bunları sırasıyla paylaşıyorum:

1- Yüksek yağışageçebilir su:
Olay günü benim en çok dikkatimi çeken hususlardan bir tanesi körfezde yüksek miktardaki yağışageçebilir su miktarları çok yüksekti. Mersin açıklarında 4 santimetrenin de üzerindeydi.

Resimlere tıklayarak büyütebilirsiniz.

2- Altseviyede rüzgârın Dörtyol  istikâmetine yaptığı yoğun nem adveksiyonu:

ARL-NOAA sayfasından Dörtyol’a ait 19 Temmuz 2013 00:00Z tarihli GFS verilerini elde ettim. Yer sıcaklığı, yoğunlaşma sıcaklığı ve rüzgâr verisini de Dörtyol ilçesine ait sabaha karşı 03:00 rasat verilerine göre model ürünü üzerinde modifiye ederek RAOB programı kullanarak skew-t log (p) diyagramını çizdirdim.

Diyagramdan görüldüğü gibi alt seviyede rüzgâr güneybatı bileşenlerden esiyor  ve Dörtyol’a doğru yoğun nem adveksiyonu yapıyordu. Modele göre bu rüzgârın derinliği yaklaşık olarak 1 km civarındaydı. Aşağıda harita üzerinde ne demeye çalıştığımı daha iyi anlaşılsın diye somutlaştırdım.

Rüzgârın bu şekilde olduğuna ilişkin senaryo GFS modeli haricinde,  Abdullah Kahraman tarafından sunulan WRF modelinin skew-t log(p) ürününde de vardı.(WRF Antakya 19 Temmuz 2013 Cuma 00:00Z ürünü)

3. Serbest konveksiyon seviyesinin (LFC) deniz seviyesine çok yakın olması:
03:00 Dörtyol rasat verisine göre modele modifikasyon yaptırarak çizdirdiğim skew-t diyagramında LFC seviyesi sadece 749 metredeydi. LFC yani serbest konveksiyon seviyesi, kısa tanımla şu şekilde anlatılabilir: Hava kütlesinin hiçbir mekanik etkinin yardımı olmadan kendi kendine yükselebilme kabiliyetinin başladığı seviyeye serbest konveksiyon seviyesi denir.

LFC yüksek nem oranı ve sıcaklık olduğu hallerde alçalır. Diyagramda yer sıcaklığının 25.3 olup, nem oranının %86 olması LFC’yi alçak kılıyor.
Somut olaya dönecek olursak, LFC’nin yüksekliği hemen hemen yaylaların bulunduğu bir rakım seviyesindeydi. Amanoslar boyunca mekanik olarak kaldırılan hava kütlesi 749 metre  yükseldikten sonra artık kendi başına denge seviyesine (EL) kadar yükselebilecek nitelikteydi.
Skew-t diyagramında dikkat çeken bir başka özellik ise Dörtyol civarında alt seviyede yoğunlaşma depresyonunun küçük olması yamaç yükselmesi ve alçaktaki LFC’yi de bir kenara bırakırsak, yaklaşık 1.5 km kalınlığa varabilen stratiform tipi bulutlarının varlığına imkân kılıyordu. 850 mb seviyesi modele göre 16.3 derece, deniz suyu sıcaklığı ise 28.4’tü. Bu bulutların bu derece yoğun olmasında bunların da tartışmasız etkisi büyüktü.

Aşağıda Dörtyol civarlarında çok sık oluşan klasik yaz dönemi stratiform(katman) bulutlardan bir fotoğraf var, bana bu görüntüyü gönderen Alper Zeybek’e teşekkürlerimi sunarım:

Gümüş iyodür veya donmuş karbondioksit kullanımı ile gökyüzünde mevcut olan bulutların soğutularak yoğunlaşmasıyla yağmur bombaları geliştirilmeye çalışıyor. İşte alçak LFC seviyesi de İskenderun Körfezi civarında bu etkiyi mevcut olan stratiform bulutlarla kuşkusuz yapabilir. Yani bu bir bakıma zaten bulutlu olan havanın yükselme yoluyla soğuyarak daha da yoğunlaşması yani doğal yağmur bombası etkisi olayı ve Körfez’den alt seviyeden taşınan nem takviyesi bu etkiyi güçlendiriyor.

Diyagram verilerine göre üst seviyede hava sıcaklığı çok düşük değildi. Bu paralel olarak bölgede kaydadeğer bir şimşek hadisesine de rastlanılmamış. Oluşan yağış yükselme ile ortaya çıkan kümüliform yapıdan da meydana gelmiş de olabilir ama bulut içinde yaklaşık 4 km’den fazla bir derinlikte sıfır derecenin üstünde bir sıcaklık vardı ve ortalama bulut tepe sıcaklığı -5 civarlarını ancak bulabiliyordu. Bu durum yukarıda graupel oluşumunu olumsuz etkilediğinden, bulut içinde pozitif ve negatif elektrik kanalları pek fazla ayrışamamış olabilir.

Bunlar da alternatif şimşek arşivi —> 1, 2

4. Atmosferin orta katmanlarındaki zayıf rüzgâr profili

Yukarıdaki diğer 3 unsuru tamamlayan ve yağışın miktarca fazlaca olmasını sağlayan bir unsur. Hodograf ürünününde kuzeyli 700 mb rüzgârının hayli zayıf olduğunu görüyoruz. Bu da yağışa neden olan bulut kütlesinin daha bölgede yavaş hareketi anlamına geliyor.

Tıklayarak 3 boyutlu halini görebilirsiniz.

Vortisiti, froude sayısı gibi incelemerine girerek olayı karmaşık hale getirmeden yukarıda dikkat çekici bulduğum dört unsura değinmeye çalıştım. Bir şekilde ilgilere faydalı olması dileği ile…

Mehmet Can Tanyeri
Bilkent Üniversitesi